Czym są znaki kulturowe w języku migowym? Uczymy migać! #15

Hej. Dzisiaj opowiem Wam o znakach kulturowych.

„Znaki kulturowe” – co to?

Jest to termin sprawiający problem lingwistom migowym. Z jednej strony nazwa ta jest bardzo dobrze rozpowszechniona, szczególnie z punktu widzenia dydaktyki PJM, ale brakuje językoznawczej, dokładnej definicji, czym te znaki kulturowe w istocie są. Stąd badacze języków migowych często używa się formy: „tzw. znaki kulturowe”.

Termin „znaki kulturowe” prawdopodobnie został stworzony przez samych głuchych. Ze względu na to, że przez długi czas brak było lektoratów PJM na wysokim poziomie, nazwa „znaki kulturowe” miała obejmować znaki, których używają tylko rodzimi użytkownicy PJM. Używanie ich miało świadczyć nie tylko o poziomie językowym danej osoby, ale także o przynależności do społeczności kulturowej Głuchych. Widzimy tu więc wymiar socjolingwistyczny, a nie gramatyczny czy leksykograficzny. Pod tym względem znaki kulturowe miały być wyznacznikiem odrębności PJM od języka polskiego.

Jednak sytuacja PJM na przestrzeni ostatnich lat się zmienia – na rynku pojawia się coraz więcej kursów PJM prowadzonych przez doświadczonych głuchych lektorów, ponadto Uniwersytet Warszawski od paru lat w swojej liście lektoratów z języków obcych oferuje również lektorat PJM. Coraz lepiej prowadzone lektoraty PJM skutkują tym, że coraz więcej słyszących opanowuje PJM na zaawansowanym poziomie, a co za tym idzie – w swoje wypowiedzi migowe wplatają również znaki kulturowe. Wynika z tego, że definicja znaków kulturowych jako tych używanych tylko przez rodzimych użytkowników PJM zaczyna się dezaktualizować.

Znaki kulturowe a System Językowo-Migowy (SJM)?

Znaki kulturowe można także spróbować scharakteryzować jako te, które nie pojawiają się w Systemie Językowo-Migowym. SJM odrzucił znaki, które nie pasowały do polskich odpowiedników. Pokazuje to, że znaki kulturowe nie posiadają polskiego odpowiednika w postaci jednego słowa. Przekazanie znaczenia tychże znaków jest możliwe tylko za pomocą opisu lub podania konkretnych kontekstów użycia.

Używanie znaków kulturowych przez osoby uczące się PJM

Powyższy opis zgadza się z moim doświadczeniem jako osoby słyszącej, która zaczęła naukę PJM w wieku dorosłym. Znaki kulturowe w moim odczuciu to takie, które trzeba „opowiedzieć”, umiejscawiać je w odpowiednim kontekście i ćwiczyć ich odpowiednie użycie. Dopiero po pewnym czasie osoba ucząca się PJM intuicyjnie wie, kiedy dane znaki pasują do kolejnych zdań. Ponadto lektorzy uczący tych znaków, umiejscawiając je w kolejnych zdaniach, najczęściej korzystają z własnej intuicji językowej.

„Idiomatic sign”?

Co ciekawe, w zagranicznej literaturze przedmiotu, nie istnieje dokładny ekwiwalent terminu „znaki kulturowe”. Wyszukując w internecie frazę „cultural sign”, można dostrzec, że pod tym terminem badacze anglojęzyczni rozumieją znaki nawiązujące do słownictwa z grupy kultury wysokiej. Być może zbliżonym terminem jest „idiomatic sign”, czyli wyróżnienie w języku migowym idiomów – wyrażeń, które mają znaczenie przenośne, a nie dosłowne.

Jak widzicie, w lingwistyce migowej jest jeszcze dużo do odkrycia i usystematyzowania. Dlatego właśnie języki migowe są tak fascynujące!