Czy można się domyślić, co oznacza dany znak? Uczymy migać #20

Język migowy jest językiem wizualno-przestrzennym, a używane w nim znaki mają potencjał ikoniczny. Co to znaczy? Innymi słowy – znaki w pewnym stopniu przypominają swoje odpowiedniki w świecie wokół nas. Popatrzcie, oto znak DOM w polskim języku migowym. Jego motywacja jest dla Was czytelna, prawda? Widać, że nawiązuje on do dachu budynku.

„Czyli język migowy nie jest taki trudny…”

Część z Was może teraz pomyśleć: „Och, czyli język migowy nie jest taki trudny, przecież mogę się domyślić, co oznaczają poszczególne znaki”. Nic bardziej mylnego!

Po pierwsze, często nawiązanie nie jest związane bezpośrednio z kształtem desygnatu. Popatrzcie na znak: Wiecie, co to jest? Również znak oznaczający DOM, ale tym razem w amerykańskim języku migowym. Oznacza miejsce, w którym się je i w którym się śpi. Widzicie, jak już Wam to wyjaśniłam, jest to logiczne, ale powiedzmy sobie szczerze – sami nie wpadlibyśmy na ten trop, prawda?

Po drugie, część znaków nie ma żadnego związku z desygnatem, choćby znak, ABSOLWENT/ABSOLWENTKA/UKOŃCZYĆ np. liceum lub studia. Popatrzcie: czy kształt tego znaku z czymś Wam się kojarzy? No właśnie.

Dobrze, poznaliśmy te dwa argumenty, ale nie ulega wątpliwości, że jednak część znaków nawiązuje do kształtu desygnatu, czyli rzeczy, miejsca lub osoby, którą widzimy. Czyli części znaków się domyślimy, a części nie?

Badanie Pracowni Lingwistyki Migowej Uniwersytetu Warszawskiego

Odpowiedzią na to pytanie jest badanie przeprowadzone przez Pracownię Lingwistyki Migowej Uniwersytetu Warszawskiego*. Badanie odpowiada na pytanie, czy osoby niemającego żadnego wcześniejszego kontaktu z PJM są w stanie właściwie zinterpretować znaczenie znaku migowego, opierając się tylko na jego kształcie. Czyli mamy: 50 osób słyszących, niemających wcześniejszego kontaktu z językiem migowym i 25 znaków w polskim języku migowym, przedstawiających zwierzęta. Zwierzęta, czyli dość wdzięczna kategoria, bo spójrzcie: RAK, PTAK, KOT. Zadanie wydaje się proste.

Znaki te były pokazywane na cztery sposoby.

1. bez kontekstu;
2. z informacją, na temat pola semantycznego (czyli kategoria: zwierzęta);
3. z podaniem czterech odpowiedzi i prośbą o wybór tej prawidłowej;
4. z prośbą o podanie możliwej motywacji, która wyjaśnia związek kształtu z jego znaczeniem.

Powiedzmy sobie szczerze – w prawdziwym życiu najczęściej zdarza się sytuacja pierwsza i druga: albo widzimy sam znak, albo widzimy go w kontekście. W pierwszym przypadku wiecie, ile było prawidłowych odpowiedzi? Tylko 4,8% procent. Aż 95,2% odpowiedzi było błędnych. Z kolei znając kontekst, liczba poprawnych odpowiedzi zwiększyła się do 21,52%.

Sami widzicie, eksperyment przeprowadzony przez Pracownię Lingwistyki Migowej wskazuje jednoznacznie: na słownictwo PJM składają się znaki skonwencjonalizowane. Co to oznacza? Że mimo ich ikonicznego potencjału i tak musisz się ich nauczyć, tak samo, jak słówek z języka fonicznego. Wraz z coraz lepszą znajomością PJM znaki stają się dla Ciebie coraz bardziej „logiczne”, jesteś w stanie je zapamiętać, bo kształt znaku, do czego nawiązuje, ale nie zmienia to faktu, że osoby niebędące użytkownikami PJM nie są w stanie właściwie wskazać znaczenia znaków. Jest to jeden z dowodów na to, że języki migowe są tak samo skonwencjonalizowane, jak języki foniczne. Jeśli chcesz się w nim porozumieć – musisz się go po prostu nauczyć na pamięć.

*Źródło: Joanna Filipczak, Anna Kuder, Piotr Mostowski, Paweł Rutkowski „Ikoniczność leksykalna w PJM: badanie eksperymentalne” [w:] „Ikoniczność w gramatyce i leksyce polskiego języka migowego (PJM), red. Paweł Rutkowski.